N.D.E. :
Les coquilles qui défiguraient le texte initial de Nisard, édité chez Didot
en 1850, numérisé sur itinera electronica (http://agoraclass.fltr.ucl.ac.be/concordances/virg_bucoliques/texte.htm)
ont été corrigées sur la production de Goelzer (Budé, 1933), lui-même
parfois fautif ; après cette double correction issue d’une collation que
nous avons voulue sans faille, nous espérons que le texte est, sinon définitivement,
du moins suffisamment amendé, dans l’optique des sessions 2012 et 2013
du baccalauréat…
Ainsi, la coquetterie de la graphie archaïque «o» pour le «u» de deuxième déclinaison a été éliminée (mais indiquée pour mémoire dans l’apparat critique). Cela n’a pas été toujours le cas pour l’accusatif sg type daphnin/daphnim : ici, nous n’avons pas tranché… Nonobstant, nous avons conservé l’ancien acc. pl. en -is de la troisième, au détriment du –es scolaire, quand il était proposé.
P.
VERGILI MARONIS
BUCOLICA
| I | II | III | IV | V | VI | VII | VIII | IX | X |
TITYRUS
Meliboeus
Tityre,
tu patulae recubans sub tegmine fagi
silvestrem
tenui Musam meditaris avena;
nos
patriae finis et dulcia linquimus arva ;
nos
patriam fugimus; tu, Tityre, lentus in umbra
formosam
resonare doces Amaryllida silvas.
5
Tityrus
O
Meliboee, deus nobis haec otia fecit :
namque
erit ille mihi semper deus ; illius aram
saepe
tener nostris ab ovilibus imbuet agnus.
Ille
meas errare boves, ut cernis, et ipsum
ludere
quae vellem calamo permisit agresti.
10
Meliboeus
Non
equidem invideo, miror magis : undique totis
usque
adeo turbatur agris ! En, ipse capellas
protinus
aeger ago; hanc etiam vix, Tityre, duco :
hic
inter densas corylos modo namque gemellos,
spem
gregis, a ! silice in nuda conixa reliquit.
15
Saepe
malum hoc nobis, si mens non laeva
fuisset,
de
caelo tactas memini praedicere quercus.
Sed
tamen, iste deus qui sit, da, Tityre, nobis.
Tityrus
Urbem
quam dicunt Romam, Meliboee, putavi
stultus
ego huic nostrae similem, cui saepe solemus
20
pastores
ovium teneros depellere fetus.
Sic
canibus catulos similes, sic matribus haedos
noram,
sic parvis componere magna solebam.
Verum
haec tantum alias inter caput extulit urbes
quantum
lenta solent inter viburna cupressi.
25
Meliboeus
Et
quae tanta fuit Romam tibi causa videndi?
Tityrus
Libertas,
quae sera tamen respexit inertem,
candidior
postquam tondenti barba cadebat;
respexit
tamen, et longo post tempore uenit,
postquam
nos Amaryllis habet, Galatea reliquit.
30
Namque,
fatebor enim, dum me Galatea tenebat,
nec
spes libertatis erat, nec cura peculi.
Quamvis
multa meis exiret victima saeptis,
pinguis
et ingratae premeretur caseus urbi,
non
umquam gravis aere domum mihi dextra redibat.
35
Meliboeus
Mirabar
quid maesta deos, Amarylli, vocares,
cui
pendere sua patereris in arbore poma :
Tityrus
hinc aberat. Ipsae te, Tityre, pinus,
ipsi
te fontes, ipsa haec arbusta vocabant.
Tityrus
Quid
facerem ? Neque
servitio me exire licebat,
40
nec
tam praesentis alibi cognoscere divos.
Hic
illum vidi juvenem, Meliboee, quot annis
bis
senos cui nostra dies altaria fumant.
Hic
mihi responsum primus dedit ille petenti:
«Pascite
ut ante boves, pueri, submittite tauros.»
45
Meliboeus
Fortunate
senex, ergo tua rura manebunt !
Et
tibi magna satis, quamvis lapis omnia nudus
limosoque
palus obducat pascua junco ;
non
insueta gravis temptabunt pabula fetas,
nec
mala vicini pecoris contagia laedent.
50
Fortunate
senex, hic inter flumina nota
et
fontis sacros frigus captabis opacum.
Hinc
tibi quae semper vicino ab limite saepes
Hyblaeis
apibus florem depasta salicti
saepe
levi somnum suadebit inire susurro;
55
hinc
alta sub rupe canet frondator ad auras ;
nec
tamen interea raucae, tua cura, palumbes,
nec
gemere aeria cessabit turtur ab ulmo.
Tityrus
Ante
leves ergo pascentur in aethere cervi,
et
freta destituent nudos in litore piscis,
60
ante
pererratis amborum finibus exsul
aut
Ararim Parthus bibet aut Germania Tigrim,
quam
nostro illius labatur pectore vultus.
Meliboeus
At
nos hinc alii sitientis ibimus Afros,
pars
Scythiam et rapidum cretae veniemus Oaxen
65
et
penitus toto divisos orbe Britannos.
En
umquam patrios longo post tempore finis,
pauperis
et tuguri congestum caespite culmen,
post
aliquot, mea regna videns, mirabor aristas?
Impius
haec tam culta novalia miles habebit ?
70
Barbarus
has segetes ? En quo discordia civis
produxit
miseros ! His nos consevimus agros!
Insere
nunc, Meliboee, piros, pone ordine vitis !
Ite
meae, felix quondam pecus, ite, capellae;
non
ego vos posthac, viridi projectus in antro,
75
dumosa
pendere procul de rupe videbo;
carmina
nulla canam; non, me pascente, capellae,
florentem
cytisum et salices carpetis amaras.
Tityrus
Hic
tamen hanc mecum poteras requiescere noctem
fronde
super uiridi. sunt nobis mitia poma,
80
castaneae
molles et pressi copia lactis ;
et
jam summa procul villarum culmina fumant,
majoresque
cadunt altis de montibus umbrae.
ALEXIS
Formosum
pastor Corydon ardebat Alexim,
delicias
domini; nec quid speraret habebat.
Tantum
inter densas, umbrosa cacumina, fagos
adsidue
veniebat; ibi haec incondita solus
montibus
et silvis studio jactabat inani:
5
«O
crudelis Alexi, nihil mea carmina curas?
Nil
nostri miserere? Mori me denique coges.
Nunc
etiam pecudes umbras et frigora captant ;
nunc
virides etiam occultant spineta lacertos,
Thestylis
et rapido fessis messoribus aestu
10
alia
serpyllumque herbas contundit olentis.
At
mecum raucis, tua dum vestigia lustro,
sole
sub ardenti resonant arbusta cicadis.
Nonne
fuit satius tristis Amaryllidos iras
atque
superba pati fastidia? Nonne Menalcan, 15
quamvis
ille niger, quamvis tu candidus esses?
O
formose puer, nimium ne crede colori !
Alba
ligustra cadunt, uaccinia nigra leguntur.
Despectus
tibi sum, nec qui sim quaeris, Alexi,
quam
dives pecoris, nivei quam lactis abundans.
20
Mille
meae Siculis errant in montibus agnae;
lac
mihi non aestate novum, non frigore defit.
Canto,
quae solitus, si quando armenta vocabat,
Amphion
Dircaeus in Actaeo Aracyntho.
Nec
sum adeo informis; nuper me in litore vidi,
25
cum
placidum ventis staret mare ; non ego Daphnim
judice
te, metuam, si numquam fallit imago.
O
tantum libeat mecum tibi sordida rura
atque
humilis habitare casas et figere cervos
haedorumque
gregem viridi compellere hibisco!
30
Mecum
una in silvis imitabere Pana canendo.
Pan
primum calamos cera conjungere pluris
Instituit ;
Pan curat ovis oviumque magistros.
Nec
te paeniteat calamo trivisse labellum :
haec
eadem ut sciret, quid non faciebat Amyntas?
35
Est
mihi disparibus septem compacta cicutis
fistula,
Damoetas dono mihi quam dedit olim,
et
dixit moriens: «te nunc habet ista secundum. »
dixit
Damoetas, invidit stultus Amyntas.
Praeterea
duo, nec tuta mihi ualle reperti,
40
capreoli
sparsis etiam nunc pellibus albo :
bina
die siccant ovis ubera; quos tibi servo.
Jam
pridem a me illos abducere Thestylis orat;
et
faciet, quoniam sordent tibi munera nostra.
Huc
ades, o formose puer : tibi lilia plenis
45
ecce
ferunt Nymphae calathis; tibi candida Naïs,
pallentis
violas et summa papavera carpens,
narcissum
et florem jungit bene olentis anethi;
tum,
casia atque aliis intexens suavibus herbis,
mollia
luteola pingit vaccinia caltha.
50
Ipse
ego cana legam tenera lanugine mala,
castaneasque
nuces, mea quas Amaryllis amabat ;
addam
cerea pruna ; honos erit huic quoque pomo :
et
vos, o lauri, carpam et te, proxime myrte,
sic
positae quoniam suavis miscetis odores.
55
Rusticus
es, Corydon : nec munera curat Alexis,
nec,
si muneribus certes, concedat Iollas.
Eheu !
quid volui misero mihi? Floribus Austrum
perditus
et liquidis immissi fontibus apros.
Quem
fugis, a ! demens? Habitarunt di quoque silvas
60
Dardaniusque
Paris. Pallas quas condidit arcis
ipsa
colat; nobis placeant ante omnia silvae.
torva
leaena lupum sequitur, lupus ipse capellam,
florentem
cytisum sequitur lasciva capella,
te
Corydon, o Alexi : trahit sua quemque voluptas.
65
Aspice,
aratra jugo referunt suspensa juvenci
et
sol crescentis decedens duplicat umbras ;
me
tamen urit amor ; quis enim modus adsit amori?
A !
Corydon, Corydon, quae te dementia cepit ?
Semiputata
tibi frondosa vitis in ulmo.
70
quin
tu aliquid saltem potius, quorum indiget usus,
viminibus
mollique paras detexere junco?
Invenies
alium, si te hic fastidit, Alexim.»
MENALCAS,
DAMOETAS, PALAEMON
Menalcas
Dic
mihi, Damoeta, cujum pecus? An Meliboei?
Damoetas
Non,
verum Aegonos; nuper mihi tradidit Aegon.
Menalcas
Infelix
o semper, oves, pecus! Ipse Neaeram
dum
fovet, ac, ne me sibi praeferat illa, veretur,
hic
alienus ovis custos bis mulget in hora,
5
et
sucus pecori, et lac subducitur agnis.
Damoetas
Parcius
ista viris tamen obicienda memento.
Novimus
et qui te, transversa tuentibus hircis,
et
quo (sed faciles Nymphae risere) sacello...
Menalcas
Tum,
credo, cum me arbustum videre Miconis
10
atque
mala vitis incidere falce novellas.
Damoetas
Aut
hic ad veteres fagos cum Daphnidis arcum
fregisti
et calamos ; quae tu, perverse Menalca,
et,
cum vidisti puero donata, dolebas
et,
si non aliqua nocuisses, mortuus esses.
15
Menalcas
Quid
domini faciant, audent cum talia fures?
Non
ego te vidi Damonis, pessime, caprum
excipere
insidiis, multum latrante Lycisca?
Et
cum clamarem : «quo nunc se proripit ille?
Tityre,
coge pecus», tu post carecta latebas.
20
Damoetas
An
mihi, cantando victus, non redderet ille
quem
mea carminibus meruisset fistula caprum?
Si
nescis, meus ille caper fuit; et mihi Damon
ipse
fatebatur, sed reddere posse negabat.
Menalcas
Cantando
tu illum? Aut umquam tibi fistula cera
25
Juncta
fuit? Non tu in triviis, indocte, solebas
stridenti
miserum stipula disperdere carmen?
Damoetas
Vis
ergo inter nos quid possit uterque vicissim
experiamur?
Ego hanc vitulam (ne forte recuses,
bis
venit ad mulctram, binos alit ubere fetus)
depono;
tu dic mecum quo pignore certes.
Menalcas
De
grege non ausim quicquam deponere tecum :
est
mihi namque domi pater, est injusta noverca,
(coquille chez Goelzer : noverea !)
bisque
die numerant ambo pecus, alter et haedos.
Verum,
id quod multo tute ipse fatebere majus,
35
(insanire
libet quoniam tibi) pocula ponam
fagina,
caelatum divini opus Alcimedontis ;
lenta
quibus torno facili superaddita vitis
diffusos
hedera vestit pallente corymbos.
In
medio duo signa, Conon et… quis fuit alter,
40
descripsit
radio totum qui gentibus orbem,
tempora
quae messor, quae curvus arator haberet? (curvos :
Goelzer)
Necdum
illis labra admovi, sed condita servo.
Damoetas
Et
nobis idem Alcimedon duo pocula fecit,
et
molli circum est ansas amplexus acantho ;
45
Orpheaque
in medio posuit, silvasque sequentis.
Necdum
illis labra admovi, sed condita servo.
Si
ad vitulam spectas, nihil est quod pocula laudes.
Menalcas
Numquam
hodie effugies; veniam quocumque vocaris.
Audiat
haec tantum… vel qui venit, ecce Palaemon.
50
Efficiam
posthac ne quemquam voce lacessas.
Damoetas
Quin
age, si quid habes; in me mora non erit ulla,
nec
quemquam fugio : tantum, vicine
Palaemon,
sensibus
haec imis (res est non parua) reponas.
Palaemon
Dicite,
quandoquidem in molli consedimus herba.
55
Et
nunc omnis ager, nunc omnis parturit arbos,
nunc
frondent silvae, nunc formosissimus annus.
Incipe,
Damoeta; tu deinde sequere, Menalca.
Alternis
dicetis : amant alterna Camenae.
Damoetas
Ab
Joue principium Musae : Jouis omnia plena;
60
ille
colit terras, illi mea carmina curae.
Menalcas
Et
me Phoebus amat; Phoebo sua semper apud me
munera
sunt, lauri et suave rubens hyacinthus.
Damoetas
Malo
me Galatea petit, lasciva puella,
et
fugit ad salices et se cupit ante videri.
65
Menalcas
At
mihi sese offert ultro meus ignis, Amyntas,
notior
ut Jam sit canibus non Delia nostris.
Damoetas
Parta
meae Veneri sunt munera; namque notavi
ipse
locum aeriae quo congessere palumbes.
Menalcas
Quod
potui, puero siluestri ex arbore lecta
70
aurea
mala decem misi; cras altera mittam.
Damoetas
O
quotiens et quae nobis Galatea locuta est!
partem
aliquam, venti, divom referatis ad auris.
Menalcas
Quid
prodest quod me ipse animo non spernis, Amynta,
si,
dum tu sectaris apros, ego retia servo?
75
Damoetas
Phyllida
mitte mihi; meus est natalis, Iolla,
cum
faciam vitula pro frugibus, ipse venito.
Menalcas
Phyllida
amo ante alias; nam me discedere flevit
et
longum «formose, vale, vale» , inquit, «Iolla».
Damoetas
Triste
lupus stabulis, maturis frugibus imbres,
arboribus
venti, nobis Amaryllidis irae.
Menalcas
Dulce
satis umor, depulsis arbutus haedis,
lenta
salix feto pecori, mihi solus Amyntas.
Damoetas
Pollio
amat nostram, quamuis est rustica, Musam
Pierides,
vitulam lectori pascite vestro.
85
Menalcas
Pollio
et ipse facit nova carmina; pascite taurum,
jam
cornu petat et pedibus qui spargat harenam.
Damoetas
Qui
te, Pollio, amat veniat quo te quoque gaudet;
mella
fluant illi, ferat et rubus asper amomum.
Menalcas
Qui
Bavium non odit, amet tua carmina, Maevi,
90
atque
idem jungat vulpes et mulgeat hircos.
Damoetas
Qui
legitis flores et humi nascentia fraga,
Frigidus,
o pueri, fugite hinc, latet anguis in herba.
Menalcas
Parcite,
oves, nimium procedere; non bene ripae
creditur;
ipse aries etiam nunc vellera siccat.
95
Damoetas
Tityre,
pascentis a flumine reice capellas;
ipse,
ubi tempus erit, omnis in fonte lavabo.
Menalcas
Cogite
oves, pueri; si lac praeceperit aestus,
ut
nuper, frustra pressabimus ubera palmis.
Damoetas
Heu,
heu ! quam pingui macer est mihi taurus in ervo!
100
idem
amor exitium pecori pecorisque magistro.
Menalcas
Hi
certe—neque amor causa est—vix ossibus haerent :
his : Nisard
nescio
quis teneros oculus mihi fascinat agnos.
Damoetas
Dic
quibus in terris, et eris mihi magnus Apollo,
tris
pateat caeli spatium non amplius ulnas.
105
Menalcas
Dic
quibus in terris inscripti nomina regum
nascantur
flores, et Phyllida solus habeto.
Palaemon
Non
nostrum inter vos tantas componere litis.
Et
vitula tu dignus et hic et quisquis amores
aut
metuet dulcis aut experietur amaros.
110
Claudite
jam riuos, pueri : sat prata biberunt.
POLLIO
Sicelides
Musae, paulo majora canamus ;
non
omnis arbusta juvant humilesque myricae;
si
canimus silvas, silvae sint consule dignae.
Ultima
Cumaei venit jam carminis aetas;
magnus
ab integro saeclorum nascitur ordo.
5
Jam
redit et Virgo, redeunt Saturnia regna;
Jam
nova progenies caelo demittitur alto.
Tu
modo nascenti puero, quo ferrea primum
desinet
ac toto surget gens aurea mundo,
casta,
faue, Lucina : tuus jam regnat Apollo.
10
Teque
adeo decus hoc aevi, te consule, inibit,
Pollio,
et incipient magni procedere menses,
te
duce. Si qua manent sceleris vestigia nostri,
inrita
perpetua solvent formidine terras.
Ille
deum vitam accipiet divisque videbit
15
permixtos
heroas et ipse videbitur illis
pacatumque
reget patriis virtutibus orbem.
At
tibi prima, puer, nullo munuscula cultu
errantis
hederas passim cum baccare tellus
mixtaque
ridenti colocasia fundet acantho. 20
Ipsae
lacte domum referent distenta capellae
Ubera,
nec magnos metuent armenta leones;
ipsa
tibi blandos fundent cunabula flores.
Occidet
et serpens et fallax herba veneni
occidet;
Assyrium vulgo nascetur amomum. 25
At
simul heroum laudes et facta parentis
jam
legere et quae sit poteris cognoscere virtus,
molli
paulatim flavescet campus arista
incultisque
rubens pendebit sentibus uva
et
durae quercus sudabunt roscida mella. 30
Pauca
tamen suberunt priscae vestigia fraudis,
quae
temptare Thetim ratibus, quae cingere muris
oppida,
quae jubeant telluri infindere sulcos.
Alter
erit tum Tiphys, et altera quae vehat Argo
delectos
heroas; erunt etiam altera bella
35
atque
iterum ad Troiam magnus mittetur Achilles.
Hinc,
ubi jam firmata virum te fecerit aetas,
cedet
et ipse mari vector nec nautica pinus
mutabit
merces; omnis feret omnia tellus.
Non
rastros patietur humus, non vinea falcem ;
40
robustus
quoque jam tauris juga solvet arator;
nec
varios discet mentiri lana colores,
ipse
sed in pratis aries jam suave rubenti
murice,
jam croceo mutabit vellera luto ;
sponte
sua sandyx pascentis vestiet agnos.
45
«Talia
saecla» suis dixerunt «currite» fusis
concordes
stabili fatorum numine Parcae.
Aggredere
o magnos (aderit jam tempus) honores,
cara
deum suboles, magnum Jouis incrementum !
Adspice
convexo nutantem pondere mundum,
50
terrasque
tractusque maris caelumque profundum;
adspice
venturo laetantur ut omnia saeclo.
O
mihi tum longae maneat pars ultima vitae,
spiritus
et quantum sat erit tua dicere facta !
Non
me carminibus vincat nec Thracius Orpheus
55
nec
Linus, huic mater quamvis atque huic pater adsit,
Orphei
Calliopea, Lino formosus Apollo.
Pan
etiam Arcadia mecum si judice certet,
Pan
etiam Arcadia dicat se judice victum.
Incipe,
parve puer, risu cognoscere matrem
60
(matri
longa decem tulerunt fastidia menses) ;
incipe,
parve puer : qui non risere parenti,
nec
deus hunc mensa, dea nec dignata cubili est.
MENALCAS,
MOPSUS
Menalcas
Cur
non, Mopse, boni quoniam convenimus ambo
tu
calamos inflare levis, ego dicere versus,
hic
corylis mixtas inter consedimus ulmos?
Mopsus
Tu
major; tibi me est aequom parere, Menalca,
sive
sub incertas Zephyris motantibus umbras,
5
sive
antro potius succedimus. Aspice ut antrum
silvestris
raris sparsit labrusca racemis.
Menalcas
Montibus
in nostris solus tibi certat Amyntas.
Mopsus
Quid,
si idem certet Phoebum superare canendo?
Menalcas
Incipe,
Mopse, prior, si quos aut Phyllidis ignis
10
aut
Alconis habes laudes aut jurgia Codri;
incipe;
pascentis servabit Tityrus haedos.
Mopsus
Immo
haec in uiridi nuper quae cortice fagi
carmina
descripsi et modulans alterna notavi,
experiar :
tu deinde jubeto certet Amyntas.
15
Menalcas
Lenta
salix quantum pallenti cedit olivae,
puniceis
humilis quantum saliunca rosetis,
judicio
nostro tantum tibi cedit Amyntas.
Sed
tu desine plura, puer; successimus antro.
Mopsus
Exstinctum
Nymphae crudeli funere Daphnim
20
flebant
(vos coryli testes et flumina Nymphis),
cum
complexa sui corpus miserabile nati
atque
deos atque astra vocat crudelia mater.
Non
ulli pastos illis egere diebus
frigida,
Daphni, boves ad flumina: nulla neque amnem
25
libavit
quadrupes, nec graminis attigit herbam.
Daphni,
tuom Poenos etiam ingemuisse leones
interitum
montesque feri silvaeque loquontur.
Daphnis
et Armenias curru subjungere tigris
instituit;
Daphnis thiasos inducere Bacchi,
30
et
foliis lentas intexere mollibus hastas.
Vitis
ut arboribus decori est, ut vitibus uvae,
ut
gregibus tauri, segetes ut pinguibus arvis,
tu
decus omne tuis. Postquam te fata tulerunt,
ipsa
Pales agros atque ipse reliquit Apollo.
35
Grandia
saepe quibus mandavimus hordea sulcis,
infelix
lolium et steriles nascuntur avenae;
pro
molli viola, pro purpureo narcisso
carduus
et spinis surgit paliurus acutis.
Spargite
humum foliis, inducite fontibus umbras,
40
pastores
(mandat fieri sibi talia Daphnis),
et
tumulum facite, et tumulo superaddite carmen:
Daphnis
ego in silvis hinc usque ad sidera notus
formosi
pecoris custos formosior ipse.
Menalcas
Tale
tuom carmen nobis, divine poeta,
45
quale
sopor fessis in gramine, quale per aestum
dulcis
aquae saliente sitim restinguere rivo.
Nec
calamis solum aequiperas, sed voce magistrum;
fortunate
puer, tu nunc eris alter ab illo.
Nos
tamen haec quocumque modo tibi nostra vicissim
50
dicemus,
Daphninque tuom tollemus ad astra;
#
v. 20, Daphnim
Daphnin
ad astra feremus: amavit nos quoque Daphnis.
Mopsus
An
quidquam nobis tali sit munere majus?
Et
puer ipse fuit cantari dignus, et ista
jam
pridem Stimichon laudavit carmina nobis.
55
Menalcas
Candidus
insuetum miratur limen Olympi
sub
pedibusque videt nubes et sidera Daphnis.
Ergo
alacris silvas et cetera rura voluptas
Panaque
pastoresque tenet Dryadasque puellas.
Nec
lupus insidias pecori, nec retia cervis
60
ulla
dolum meditantur: amat bonus otia Daphnis.
Ipsi
laetitia voces ad sidera jactant
intonsi
montes; ipsae jam carmina rupes,
ipsa
sonant arbusta: «Deus, deus ille, Menalca!»
Sis
bonus o felixque tuis! En quattuor aras:
65
ecce
duas tibi, Daphni, duas altaria Phoebo.
Pocula
bina novo spumantia lacte quotannis,
craterasque
duo statuam tibi pinguis olivi,
et
multo in primis hilarans convivia Baccho,
ante
focum, si frigus erit, si messis, in umbra,
70
vina
novom fundam calathis Ariusia nectar.
Cantabunt
mihi Damoetas et Lyctius Aegon;
saltantis
Satyros imitabitur Alphesiboeus.
Haec
tibi semper erunt, et cum sollemnia vota
reddemus
Nymphis, et cum lustrabimus agros.
75
Dum
juga montis aper, fluvios dum piscis amabit,
dumque
thymo pascentur apes, dum rore cicadae,
semper
honos nomenque tuom laudesque manebunt.
Vt
Baccho Cererique, tibi sic vota quotannis
agricolae
facient: damnabis tu quoque votis.
80
Mopsus
Quae
tibi, quae tali reddam pro carmine dona?
Nam
neque me tantum venientis sibilus Austri
nec
percussa juvant fluctu tam litora, nec quae
saxosas
inter decurrunt flumina vallis.
Menalcas
Hac
te nos fragili donabimus ante cicuta:
85
haec
nos «Formosum Corydon ardebat Alexim»,
haec
eadem docuit «Cujum pecus? an Meliboei?»
Mopsus
At
tu sume pedum, quod, me cum saepe rogaret,
non
tulit Antigenes (et erat tum dignus amari),
formosum
paribus nodis atque aere, Menalca.
90
SILENUS
Prima
Syracosio dignata est ludere versu
nostra,
neque erubuit silvas habitare, Thalia.
Cum
canerem reges et proelia, Cynthius aurem
vellit,
et admonuit: «Pastorem, Tityre, pinguis
pascere
oportet ovis, deductum dicere carmen.»
5
Nunc
ego (namque super tibi erunt, qui dicere laudes,
Vare,
tuas cupiant, et tristia condere bella)
agrestem
tenui meditabor harundine musam.
Non
injussa cano. Si quis tamen haec quoque, si quis
captus
amore leget, te nostrae, Vare, myricae,
10
te
nemus omne canet; nec Phoebo gratior ulla est
quam
sibi quae Vari praescripsit pagina nomen.
Pergite,
Pierides. Chromis
et Mnasylus in antro
Silenum
pueri somno uidere jacentem,
inflatum
hesterno venas, ut semper, Iaccho;
15
serta
procul tantum capiti delapsa jacebant,
et
grauis attrita pendebat cantharus ansa.
Aggressi
(nam saepe senex spe carminis ambo
luserat)
iniciunt ipsis ex vincula sertis.
Addit
se sociam timidisque supervenit Aegle,
20
Aegle,
Naiadum pulcherrima, jamque videnti
sanguineis
frontem moris et tempora pingit.
Ille
dolum ridens: «Quo vincula nectitis?» inquit.
«Solvite
me, pueri; satis est potuisse videri.
Carmina
quae voltis cognoscite; carmina vobis,
25
huic
aliud mercedis erit.» Simul incipit ipse.
Tum
vero in numerum Faunosque ferasque videres
ludere,
tum rigidas motare cacumina quercus.
Nec
tantum Phoebo gaudet Parnasia rupes,
nec
tantum Rhodope miratur et Ismarus Orphea.
30
Namque
canebat uti magnum per inane coacta
semina
terrarumque animaeque marisque fuissent
et
liquidi simul ignis; ut his exordia primis
omnia,
et ipse tener mundi concreverit orbis;
tum
durare solum et discludere Nerea ponto
35
coeperit,
et rerum paulatim sumere formas;
jamque
novom terrae stupeant lucescere solem,
altius
atque cadant submotis nubibus imbres,
incipiant
silvae cum primum surgere, cumque
rara
per ignaros errent animalia montis.
40
Hinc
lapides Pyrrhae jactos, Saturnia regna,
Caucasiasque
refert uolucris, furtumque Promethei.
His
adjungit Hylan nautae quo fonte relictum
clamassent,
ut litus Hyla, Hyla, omne sonaret;
et
fortunatam, si numquam armenta fuissent,
45
Pasiphaen
nivei solatur amore juvenci.
A!
virgo infelix, quae te dementia cepit!
Proetides
implerunt falsis mugitibus agros;
at
non tam turpis pecudum tamen ulla secuta
concubitus,
quamvis collo timuisset aratrum,
50
et
saepe in levi quaesisset cornua fronte.
A!
virgo infelix, tu nunc in montibus erras:
ille,
latus niveum molli fultus hyacintho,
ilice
sub nigra pallentis ruminat herbas,
aut
aliquam in magno sequitur grege. «Claudite
Nymphae,
55
Dictaeae
Nymphae, nemorum jam claudite saltus,
si
qua forte ferant oculis sese obvia nostris
errabunda
bovis vestigia: forsitan illum
aut
herba captum viridi aut armenta secutum
perducant
aliquae stabula ad Cortynia vaccae.»
60
Tum
canit Hesperidum miratam mala puellam;
tum
Phaethontiadas musco circundat amarae
corticis,
atque solo proceras erigit alnos.
Tum
canit, errantem Permessi ad flumina Gallum
Aonas
in montis ut duxerit una sororum,
65
utque
viro Phoebi chorus adsurrexerit omnis;
ut
Linus haec illi divino carmine pastor,
floribus
atque apio crinis ornatus amaro,
dixerit:
«Hos tibi dant calamos, en accipe, Musae,
Ascraeo
quos ante seni; quibus ille solebat
70
cantando
rigidas deducere montibus ornos.
His
tibi Grynei nemoris dicatur origo,
ne
quis sit lucus quo se plus jactet Apollo.»
Quid
loquar aut Scyllam Nisi, quam fama secuta est
candida
succinctam latrantibus inguina monstris
75
Dulichias
vexasse rates, et gurgite in alto,
a,
timidos nautas canibus lacerasse marinis,
aut
ut mutatos Terei narraverit artus,
quas
illi Philomela dapes, quae dona pararit,
quo
cursu deserta petiverit, et quibus ante
80
infelix
sua tecta super volitaverit alis?
Omnia,
quae Phoebo quondam meditante beatus
audiit
Eurotas jussitque ediscere laurus,
ille
canit (pulsae referunt ad sidera valles),
cogere
donec ovis stabulis numerumque referre
85
jussit
et invito processit Vesper Olympo.
MELIBOEUS,
CORYDON, THYRSIS
Meliboeus
Forte
sub arguta consederat ilice Daphnis,
compulerantque
greges Corydon et Thyrsis in unum,
Thyrsis
ovis, Corydon distentas lacte capellas,
ambo
florentes aetatibus, Arcades ambo,
et
cantare pares et respondere parati.
5
Huc
mihi, dum teneras defendo a frigore myrtos,
vir
gregis ipse caper deerraverat; atque ego Daphnim
adspicio.
Ille ubi me contra videt: «Ocius» inquit
«huc
ades, o Meliboee; caper tibi salvus et haedi,
salvos : Goelzer
et,
si quid cessare potes, requiesce sub umbra.
10
Huc
ipsi potum venient per prata juvenci;
hic
viridis tenera praetexit harundine ripas
Mincius,
eque sacra resonant examina quercu.»
Quid
facerem? Neque ego Alcippen, nec Phyllida habebam,
depulsos
a lacte domi quae clauderet agnos,
15
et
certamen erat, Corydon cum Thyrside, magnum.
Posthabui
tamen illorum mea seria ludo.
Alternis
igitur contendere versibus ambo
coepere;
alternos Musae meminisse volebant.
Hos
Corydon, illos referebat in ordine Thyrsis.
20
Corydon
Nymphae,
noster amor, Libethrides, aut mihi carmen,
quale
meo Codro, concedite (proxima Phoebi
versibus
ille facit) aut, si non possumus omnes,
hic
arguta sacra pendebit fistula pinu.
Thyrsis
Pastores,
hedera nascentem ornate poetam,
25
Arcades,
invidia rumpantur ut ilia Codro;
aut,
si ultra placitum laudarit, baccare frontem
cingite,
ne vati noceat mala lingua futuro.
Corydon
Saetosi
caput hoc apri tibi, Delia, parvus
parvos :
Goelzer
et
ramosa Micon vivacis cornua cervi.
30
Si
proprium hoc fuerit, levi de marmore tota
puniceo
stabis suras evincta coturno.
Thyrsis
Sinum
lactis et haec te liba, Priape, quotannis
exspectare
sat est: custos es pauperis horti.
Nunc
te marmoreum pro tempore fecimus; at tu,
35
si
fetura gregem suppleverit, aureus esto.
Corydon
Nerine
Galatea, thymo mihi dulcior Hyblae,
candidior
cycnis, hedera formosior alba,
cum
primum pasti repetent praesepia tauri,
si
qua tui Corydonis habet te cura, venito.
40
Thyrsis
Immo
ego Sardoniis videar tibi amarior herbis
horridior
rusco, projecta uilior alga,
si
mihi non haec lux toto jam longior anno est.
Ite
domum pasti, si quis pudor, ite, juvenci.
Corydon
Muscosi
fontes, et somno mollior herba,
45
et
quae vos rara viridis tegit arbutus umbra,
solstitium
pecori defendite: jam venit aestas
torrida,
jam lento turgent in palmite gemmae.
Thyrsis
Hic
focus et taedae pingues, hic plurimus ignis
semper,
et adsidua postes fuligine nigri;
50
hic
tantum Boreae curamus frigora, quantum
aut
numerum lupus aut torrentia flumina ripas.
Corydon
Stant
et juniperi et castaneae hirsutae;
strata
jacent passim sua quaeque sub arbore poma;
omnia
nunc rident: at, si formosus Alexis
55
montibus
his abeat, uideas et flumina sicca.
Thyrsis
Aret
ager; vitio moriens sitit aeris herba;
Liber
pampineas invidit collibus umbras:
Phyllidis
adventu nostrae nemus omne virebit,
Juppiter
et laeto descendet plurimus imbri.
60
Corydon
Populus
Alcidae gratissima, vitis Iaccho,
formosae
myrtus Veneri, sua laurea Phoebo,
Phyllis
amat corylos; illas dum Phyllis
amabit,
nec
myrtus vincet corylos, nec laurea Phoebi.
Thyrsis
Fraxinus
in silvis pulcherrima, pinus in hortis,
65
populus
in fluvuiis, abies in montibus altis:
saepius
at si me, Lycida formose, revisas,
fraxinus
in silvis cedat tibi, pinus in hortis.
Meliboeus
Haec
memini, et victum frustra contendere Thyrsim.
Ex
illo Corydon Corydon est tempore nobis.
70
DAMON,
ALPHESIBOEUS
Pastorum
musam Damonis et Alphesiboei,
immemor
herbarum quos est mirata juvenca
certantes,
quorum stupefactae carmine lynces,
et
mutata suos requierunt flumina cursus,
Damonis
musam dicemus et Alphesiboei.
5
Tu
mihi seu magni superas jam saxa Timavi,
sive
oram Illyrici legis aequoris, en erit umquam
ille
dies, mihi cum liceat tua dicere facta?
En
erit, ut liceat totum mihi ferre per orbem
sola
Sophocleo tua carmina digna coturno?
10
A
te principium; tibi desinet: accipe jussis
carmina
coepta tuis, atque hanc sine tempora circum
inter
victricis hederam tibi serpere laurus.
Frigida
vix caelo noctis decesserat umbra,
cum
ros in tenera pecori gratissimus herba,
15
incumbens
tereti Damon sic coepit olivae:
«Nascere,
praeque diem veniens age, Lucifer, almum,
Conjugis
indigno Nysae deceptus amore
dum
queror, et divos (quamquam nil testibus illis
profeci)
extrema moriens tamen adloquor hora.
20
Incipe
Maenalios mecum, mea tibia, versus.
Maenalus
argutumque nemus pinosque loquentis
semper
habet; semper pastorum ille audit amores
Panaque,
qui primus calamos non passus inertis.
Incipe
Maenalios mecum, mea tibia, versus.
25
Mopso
Nysa datur : quid non speremus amantes?
Jungentur
jam grypes equis, aevoque sequenti
cum
canibus timidi venient ad pocula dammae.
Incipe
Maenalios mecum, mea tibia, versus.
28a
Mopse,
novas incide faces: tibi ducitur uxor;
sparge,
marite, nuces: tibi deserit Hesperus Oetam.
30
Incipe
Maenalios mecum, mea tibia, versus.
O
digno conjuncta viro, dum despicis omnis,
dumque
tibi est odio mea fistula dumque capellae
hirsutumque
supercilium promissaque barba,
nec
curare deum credis mortalia quemquam!
35
Incipe
Maenalios mecum, mea tibia, versus.
Saepibus
in nostris parvam te roscida mala
(dux
ego vester eram) vidi cum matre legentem;
alter
ab undecimo tum me jam acceperat annus;
jam
fragilis poteram a terra contingere ramos:
40
ut
vidi, ut perii, ut me malus abstulit error!
Incipe
Maenalios mecum, mea tibia, versus.
Nunc
scio quid sit Amor: duris in cautibus illum
aut
Tmaros aut Rhodope aut extremi Garamantes
nec
generis nostri puerum nec sanguinis edunt.
45
Incipe
Maenalios mecum, mea tibia, versus.
Saevus
Amor docuit natorum sanguine matrem saevos:
Goelzer
commaculare
manus; crudelis tu quoque, mater:
crudelis
mater magis, an puer improbus ille?
Improbus
ille puer; crudelis tu quoque, mater.
50
Incipe
Maenalios mecum, mea tibia, versus.
Nunc
et ovis ultro fugiat lupus; aurea durae
mala
ferant quercus, narcisso floreat alnus,
pinguia
corticibus sudent electra myricae,
certent
et cycnis ululae, sit Tityrus Orpheus,
55
Orpheus
in silvis, inter delphinas Arion.
Incipe
Maenalios mecum, mea tibia, versus.
Omnia
vel medium fiat mare. Vivite, silvae:
praeceps
aerii specula de montis in undas
deferar;
extremum hoc munus morientis habeto.
60
Desine
Maenalios, jam desine, tibia, versus.»
Haec
Damon. Vos, quae responderit Aphesiboeus,
ducite,
Pierides: non omnia possumus omnes.
«Effer
aquam, et molli cinge haec altaria vitta,
verbenasque
adole pinguis et mascula tura,
65
conjugis
ut magicis sanos avertere sacris
experiar
sensus: nihil hic nisi carmina desunt.
Ducite
ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnim.
Carmina
vel caelo possunt deducere lunam;
carminibus
Circe socios mutauit Vlixi;
70
frigidus
in pratis cantando rumpitur anguis.
Ducite
ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnim.
Terna
tibi haec primum triplici diversa colore
licia
circumdo, terque haec altaria circum
effigiem
duco: numero deus impare gaudet.
75
Ducite
ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnim.
Necte
tribus nodis ternos, Amarylli, colores;
necte,
Amarylli, modo et «Veneris» dic «vincula necto».
Ducite
ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnim.
Limus
ut hic durescit, et haec ut cera liquescit
80
uno
eodemque igni, sic nostro Daphnis amore.
Sparge
molam et fragilis incende bitumine laurus.
Daphnis
me malus urit; ego hanc in Daphnide laurum.
Ducite
ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnim.
Talis
amor Daphnim, qualis cum fessa juvencum
85
per
nemora atque altos quaerendo bucula lucos,
propter
aquae rivum, viridi procumbit in ulva
rivom:
goelzer
perdita,
nec serae meminit decedere nocti,
talis
amor teneat, nec sit mihi cura mederi.
Ducite
ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnim.
90
Has
olim exuvias mihi perfidus ille reliquit,
pignora
cara sui; quae nunc ego limine in ipso,
terra,
tibi mando: debent haec pignora Daphnim.
Ducite
ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnim.
Has
herbas atque haec Ponto mihi lecta venena
95
ipse
dedit Moeris (nascuntur plurima Ponto);
pluruma : Nisard
his
ego saepe lupum fieri et se condere silvis
Moerim,
saepe animas imis excire sepulcris,
Moerin : Goelzer
atque
satas alio vidi traducere messis.
Ducite
ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnim.
100
Fer
cineres, Amarylli, foras, rivoque fluenti
transque
caput jace, nec respexeris. His ego Daphnim
adgrediar;
nihil ille deos, nil carmina curat.
aggrediar : Goelzer
Ducite
ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnim.
Adspice:
corripuit tremulis altaria flammis
aspice : Nisard
sponte
sua, dum ferre moror, cinis ipse. Bonum sit!
Nescio
quid certe est, et Hylax in limine latrat.
Credimus?
an qui amant ipsi sibi somnia fingunt?
Parcite,
ab urbe uenit, jam parcite, carmina, Daphnis.»
LYCIDAS,
MOERIS
Lycidas
Quo
te, Moeri, pedes? An,
quo via ducit, in urbem?
Moeris
O
Lycida, vivi pervenimus, advena nostri
(quod
nunquam veriti sumus) ut possessor agelli
diceret:
«Haec mea sunt; veteres migrate coloni.»
Nunc
victi, tristes, quoniam fors omnia versat,
hos
illi (quod nec vertat bene!) mittimus haedos.
5
Lycidas
Certe
equidem audieram, qua se subducere colles
incipiunt
mollique jugum demittere clivo,
usque
ad aquam et veteres, jam fracta cacumina, fagos,
omnia
carminibus vestrum servasse Menalcan.
10
Moeris
Audieras,
et fama fuit; sed carmina tantum
nostra
valent, Lycida, tela inter Martia, quantum
Chaonias
dicunt aquila veniente columbas.
Quod
nisi me quacumque novas incidere litis
ante
sinistra cava monuisset ab ilice cornix,
15
nec
tuus hic Moeris nec viveret ipse Menalcas.
tuos :
goelzer
Lycidas
Heu!
Cadit in quemquam tantum scelus? Heu! Tua nobis
paene
simul tecum solacia rapta, Menalca?
Quis
caneret Nymphas? Quis humum florentibus herbis
spargeret,
aut viridi fontis induceret umbra?
20
Vel
quae sublegi tacitus tibi carmina nuper,
cum
te ad delicias ferres Amaryllida nostras?
«Tityre,
dum redeo (breuis est via) pasce capellas;
et
potum pastas age, Tityre, et inter agendum
occursare
capro (cornu ferit ille) caveto.»
25
Moeris
Immo
haec quae Varo, necdum perfecta, canebat:
«Vare,
tuum nomen, superet modo Mantua nobis,
tuom:
Goelzer
Mantua
vae miserae nimium vicina Cremonae,
cantantes
sublime ferent ad sidera cycni."
Lycidas
Sic
tua Cyrneas fugiant examina taxos,
25
sic
cytiso pastae distendant ubera vaccae,
incipe,
si quid habes. Et me fecere poetam
Pierides;
sunt et mihi carmina; me quoque dicunt
vatem
pastores: sed non ego credulus illis;
nam
neque adhuc Vario videor nec dicere Cinna
30
digna,
sed argutos inter strepere anser olores.
Moeris
Id
quidem ago et tacitus, Lycida, mecum ipse voluto,
si
valeam meminisse; neque est ignobile carmen:
«Huc
ades, o Galatea: quis est nam ludus in undis?
Hic
ver purpureum, varios hic flumina circum
fundit
humus flores; hic candida populus antro
imminet
et lentae texunt umbracula vites.
Huc
ades; insani feriant sine litora fluctus.»
Lycidas
Quid,
quae te pura solum sub nocte canentem
audieram?
Numeros memini, si verba tenerem:
«Daphni,
quid antiquos signorum suspicis ortus?
Ecce
Dionaei processit Caesaris astrum,
astrum
quo segetes gauderent frugibus et quo
duceret
apricis in collibus uva colorem.
Insere,
Daphni, piros: carpent tua poma nepotes.»
50
Moeris
Omnia
fert aetas, animum quoque; saepe ego longos
cantando
puerum memini me condere soles:
nunc
oblita mihi tot carmina, vox quoque Moerim
jam
fugit ipsa: lupi Moerim videre priores.
Sed
tamen ista satis referet tibi saepe Menalcas.
55
Lycidas
Causando
nostros in longum ducis amores.
Et
nunc omne tibi stratum silet aequor, et omnes,
aspice,
ventosi ceciderunt murmuris aurae.
Hinc
adeo media est nobis uia; namque sepulcrum
incipit
apparere Bianoris. Hic, ubi densas
60
agricolae
stringunt frondis, hic, Moeri, canamus:
hic
haedos depone, tamen veniemus in urbem.
Aut,
si nox pluviam ne colligat ante ueremur,
cantantes
licet usque (minus via laedit) eamus:
cantantes
ut eamus, ego hoc te fasce levabo.
65
Moeris
Desine
plura, puer, et quod nunc instat agamus.
Carmina
tum melius, cum venerit ipse, canemus.
GALLUS
Extremum
hunc, Arethusa, mihi concede laborem:
pauca
meo Gallo, sed quae legat ipsa Lycoris,
carmina
sunt dicenda: neget quis carmina Gallo?
Sic
tibi, cum fluctus subterlabere Sicanos,
Doris
amara suam non intermisceat undam,
5
incipe;
sollicitos Galli dicamus amores,
dum
tenera attondent simae virgulta capellae.
Non
canimus surdis: respondent omnia silvae.
Quae
nemora aut qui vos saltus habuere, puellae
Naides,
indigno cum Gallus amore peribat?
10
Nam
neque Parnasi vobis juga, nam neque Pindi
ulla
moram fecere, neque Aonie Aganippe.
Illum
etiam lauri, etiam flevere myricae;
pinifer
illum etiam sola sub rupe jacentem
Maenalus
et gelidi fleverunt saxa Lycaei. 15
Stant
et oves circum (nostri nec paenitet illas,
nec
te paeniteat pecoris, divine poeta:
et
formosus ovis ad flumina pavit Adonis);
venit
et upilio; tardi venere subulci;
vividus
hiberna venit de glande Menalcas.
20
Omnes
«Vnde amor iste» rogant «tibi?» Venit Apollo:
«Galle,
quid insanis?» inquit; «tua cura Lycoris
perque
nives alium perque horrida castra secuta est.»
Venit
et agresti capitis Silvanus honore,
florentis
ferulas et grandia lilia quassans.
25
Pan
deus Arcadiae venit, quem vidimus ipsi
sanguineis
ebuli bacis minioque rubentem:
«Ecquis
erit modus?» inquit «Amor non talia curat,
nec
lacrimis crudelis Amor nec gramina rivis
nec
cytiso saturantur apes nec fronde capellae.»
30
Tristis
at ille: «Tamen cantabitis, Arcades, inquit,
montibus
haec vestris, soli cantare periti
Arcades.
O mihi tum quam molliter ossa quiescant,
vestra
meos olim si fistula dicat amores!
Atque
utinam ex vobis unus vestrisque fuissem
35
aut
custos gregis aut maturae vinitor uvae!
Certe
sive mihi Phyllis sive esset Amyntas,
seu
quicumque furor (quid tum, si fuscus Amyntas?
et
nigrae violae sunt et vaccinia nigra),
mecum
inter salices lenta sub vite jaceret:
40
serta
mihi Phyllis legeret, cantaret Amyntas.
«Hic
gelidi fontes, hic mollia prata, Lycori;
hic
nemus; hic ipso tecum consumerer aevo.
Nunc
insanus amor duri me Martis in armis
tela
inter media atque adversos detinet hostis.
45
Tu
procul a patria (nec sit mihi credere tantum)
Alpinas,
a, dura, nives et frigora Rheni
me
sine sola vides. A, te ne frigora laedant!
a,
tibi ne teneras glacies secet aspera plantas!
Ibo
et Chalcidico quae sunt mihi condita versu
50
carmina
pastoris Siculi modulabor avena.
Certum
est in silvis inter spelaea ferarum
malle
pati tenerisque meos incidere Amores
arboribus:
crescent illae, crescetis, Amores.
Interea
mixtis lustrabo Maenala Nymphis,
55
aut
acris venabor apros; non me ulla vetabunt
frigora
Parthenios canibus circumdare saltus.
Jam
mihi per rupes videor lucosque sonantis
ire;
libet Partho torquere Cydonia cornu
spicula;
tamquam haec sit nostri medicina furoris,
60
aut
deus ille malis hominum mitescere discat!
Jam
neque Hamadryades rursus nec carmina nobis
ipsa
placent; ipsae rursus concedite, silvae.
Non
illum nostri possunt mutare labores,
nec
si frigoribus mediis Hebrumque bibamus,
65
Sithoniasque
nives hiemis subeamus aquosae,
nec
si, cum moriens alta liber aret in ulmo,
Aethiopum
versemus ovis sub sidere Cancri.
Omnia
vincit Amor: et nos cedamus Amori»
Haec
sat erit, divae, vestrum cecinisse poetam,
70
dum
sedet et gracili fiscellam texit hibisco,
Pierides:
vos haec facietis maxima Gallo,
Gallo,
cujus amor tantum mihi crescit in horas,
quantum
vere novo viridis se subicit alnus.
Surgamus:
solet esse gravis cantantibus umbra,
75
juniperi
grauis umbra; nocent et frugibus umbrae.
Ite
domum saturae, venit Hesperus, ite, capellae.